Kruisbessen kweken is iets dat steeds meer mensen ontdekken, zeker nu de belangstelling voor oude fruitsoorten toeneemt. Deze bes, met z’n frisse smaak en licht zure toets, groeit aan compacte struiken die het verrassend goed doen in de Nederlandse en Vlaamse tuinen. De kruisbessenstruik is een robuuste, winterharde plant die niet veel eisen stelt, zolang hij maar op de juiste plek staat. Het mooie is: je hoeft geen professionele tuinier te zijn om deze plant te laten slagen.
Wat kruisbessen zo bijzonder maakt, is hun veelzijdigheid. Je kunt ze eten als ze nog stevig en friszuur zijn, maar ook wachten tot ze zachter worden en voller van smaak. Ze zijn heerlijk in compotes, taarten, jam, of gewoon zo uit het vuistje. Bovendien zijn het dankbare struiken: wie ze goed verzorgt, wordt jaar na jaar beloond met een overvloedige oogst.
Veel mensen kennen kruisbessen vooral uit grootmoeders tuin, of uit oude kookboeken. Toch passen ze perfect in de moderne moestuin of stadstuin. Ze nemen weinig plaats in en zijn ook geschikt voor een grote pot op het balkon. Als je de struiken goed begeleidt, kun je ze zelfs langs een muur leiden. Daarmee zijn ze ideaal voor wie weinig ruimte heeft, maar toch fruit uit eigen tuin wil.
In dit artikel neem ik je stap voor stap mee in het proces van kruisbessen kweken. Van het planten tot het verzorgen, van bloei tot oogst, en van snoei tot bewaren. Of je nu begint met een jong struikje uit het tuincentrum, of al een ouder exemplaar in de tuin hebt staan: met een beetje toewijding en een vleugje geduld kun je jarenlang genieten van je eigen kruisbessen.
Hoe kruisbessen kweken?
Kruisbessen kweken is iets wat je gemakkelijk zelf kunt doen, ook als je weinig ervaring hebt. De struiken zijn sterk en winterhard, en hebben geen kas of speciale zorg nodig. Je kunt ze in de volle grond planten, maar ook in een grote pot op het terras. Belangrijk is wel dat je ze op de juiste manier plant en verzorgt.
Wat veel mensen niet weten, is dat kruisbessen vaak niet uit zaad worden gekweekt, maar als jonge struikjes worden gekocht. Dat is eenvoudiger en sneller, want zaailingen hebben meerdere jaren nodig om vruchten te dragen. In de meeste tuincentra of online vind je in het voorjaar sterke, jonge kruisbesstruiken van verschillende rassen.
Kruisbessen houden van een luchtige plek waar de zon goed bij kan, maar niet té heet. In de halfschaduw doen ze het ook prima. Je hoeft dus geen tuin op het zuiden te hebben. Een beschutte plek uit de wind is wel fijn, want dan drogen de bladeren sneller na regen, en dat helpt schimmels te voorkomen.
Stap 1: Zaaien en planten
Wie echt vanaf nul wil beginnen, kan kruisbessen zaaien. Maar eerlijk gezegd is dat iets voor de liefhebber met veel geduld. De meeste mensen kopen een jonge kruisbesstruiken in het najaar of vroege voorjaar. Die plant je dan direct op de juiste plek, zodat hij rustig kan aanslaan voor het groeiseizoen begint.
Zoek voor het planten een plek uit die niet te nat is. De struiken houden van een frisse, goed doorlatende grond. Zorg dat de bodem rijk is aan compost of oude stalmest. Spit de aarde diep los, zodat de wortels goed kunnen groeien. Een lichte helling of verhoogde border helpt om natte voeten te voorkomen.
Graaf een plantgat dat minstens twee keer zo breed is als de wortelkluit van de struik. Meng wat compost en eventueel kalk door de uitgegraven aarde, want kruisbessen houden van een licht kalkrijke bodem. Zet de struik in het gat, vul aan met aarde en druk goed aan. Geef daarna royaal water.
Als je meerdere struiken wilt zetten, houd dan zo’n anderhalve meter ruimte tussen de planten. Ze hebben die ruimte echt nodig om goed te kunnen uitgroeien en voldoende licht en lucht te krijgen. In een rij planten werkt ook prima, bijvoorbeeld langs een hek of draad waar je ze eventueel kunt leiden.
Stap 2: Verzorging
Een kruisbessenstruik vraagt niet veel zorg, maar regelmatig water en een beetje aandacht maken een wereld van verschil. In droge periodes moet je bijgieten, vooral als de bessen beginnen te groeien. Geef liever één keer per week veel water dan elke dag een klein beetje.
Qua teeltwijze kun je kiezen voor een struikvorm of een op stam gekweekte kruisbes. De struikvorm is het meest natuurlijk en het makkelijkst in onderhoud. Als je de struiken leidt langs een rek of draad, kun je ze ook tegen een muur of schutting zetten. Dat is handig in kleinere tuinen of op een balkon.
Bemesten doe je het liefst in het vroege voorjaar. Een handje organische mest of goed verteerde compost per plant is al voldoende. Later in het seizoen, net voor de bloei, kun je nog een tweede gift geven. Gebruik nooit verse mest, want dat kan de wortels verbranden en ziekten in de hand werken.
Let op bladziekten zoals meeldauw, vooral bij vochtig weer. Houd de basis van de plant vrij van bladeren en onkruid, en zorg voor luchtige groei. Plant liever niet te dicht op elkaar, en snoei jaarlijks (zie verderop) om schimmels te voorkomen. Gezonde planten zijn ook minder vatbaar voor ziekten.
Stap 3: Bloei en bestuiving
De bloei van kruisbessen begint meestal in april. Het zijn kleine, onopvallende bloempjes, maar ze zijn van groot belang. Zonder bloei geen vrucht. Om de bloei te bevorderen, is een goede standplaats essentieel: luchtig, licht en met voldoende voeding.
Zorg dat de struik in het voorjaar niet te veel stikstof krijgt, want dan groeit hij te snel en worden er vooral bladeren gevormd in plaats van bloemen. Geef in plaats daarvan een kaliumrijke meststof of houtas, dat bevordert de bloei en later de vruchtzetting.
Voor de bestuiving zijn vooral bijen en hommels belangrijk. Lok ze naar je tuin door ook andere bloeiende planten aan te trekken. Denk aan lavendel, duizendblad of bloeiende kruiden zoals bieslook en oregano. Hoe meer insecten, hoe groter de kans op een rijke oogst.
In natte, koude lentes kan de bloei weleens tegenvallen. Dan kun je met een penseeltje zelf wat bestuiven door stuifmeel van de ene bloem op de andere over te brengen. Dat is geen must, maar kan wel helpen als er weinig insecten actief zijn.
Stap 4: Kruisbessen oogsten
De oogsttijd hangt een beetje af van het ras, maar meestal kun je vanaf eind juni tot begin augustus kruisbessen plukken. Je herkent rijpe bessen aan hun kleur (groen, rood of geel, afhankelijk van het ras) en het feit dat ze licht zacht aanvoelen.
Pluk de bessen met de hand, liefst in de ochtend als het koel is. Ze zijn dan steviger en beter houdbaar. Gebruik geen harde trekkracht, maar draai ze voorzichtig van de steel. Draag eventueel handschoenen, want sommige struiken zijn stekelig.
Je hoeft niet alles tegelijk te oogsten. Rijpe bessen kun je gerust een week aan de struik laten hangen. Dat komt de smaak vaak zelfs ten goede. Pluk in meerdere keren, zodat je telkens verse bessen hebt om te eten of verwerken.
Stap 5: Snoeien
Snoeien is belangrijk om de struik gezond en productief te houden. Doe dit bij voorkeur in de late winter, rond februari of begin maart, voordat de nieuwe knoppen uitlopen. Zo geef je de struik een goede start voor het nieuwe groeiseizoen.
Knip eerst alle dode, zieke of beschadigde takken weg. Daarna haal je de takken weg die naar binnen groeien of elkaar kruisen. Dit zorgt voor een luchtige structuur, wat belangrijk is tegen schimmelziekten en voor een goede lichtinval.
Laat per struik zo’n acht tot tien stevige hoofdtakken staan. Verjong elk jaar een paar oude takken door ze tot aan de basis terug te knippen. Zo hou je de struik jong en vruchtbaar. Een goed gesnoeide kruisbes levert meer en grotere vruchten.
Tijdens de zomer kun je ook wat zomersnoei toepassen. Knip dan vooral de jonge scheuten die geen bloemen of vruchten dragen. Zo hou je de plant in vorm en voorkom je dat hij te dicht wordt. Let wel: snoei nooit bij vorst of nat weer.
Hoe kruisbessen bewaren
Na de oogst kun je kruisbessen op verschillende manieren bewaren. Verse bessen blijven in de koelkast ongeveer vijf tot zeven dagen goed. Bewaar ze in een open bakje of mandje, niet in een afgesloten plastic zak, want dan gaan ze schimmelen.
Voor langere bewaring kun je de bessen invriezen. Was ze eerst, laat ze goed drogen en leg ze los van elkaar op een bakplaat in de vriezer. Na een paar uur kun je ze in porties overdoen in zakjes. Zo blijven ze makkelijk een jaar houdbaar.
Inmaken is ook een prachtige manier om kruisbessen langer te bewaren. Je kunt ze op siroop zetten, inmaken met suiker en kruiden, of verwerken tot compote of chutney. Zet de potten koel en donker weg. Mits goed gesteriliseerd zijn ze tot een jaar houdbaar.
Conclusie
Kruisbessen kweken is geen ingewikkelde klus, maar vraagt wel een beetje aandacht, liefde en regelmaat. Met een goede start, wat verzorging en jaarlijks snoeien heb je jarenlang plezier van je struiken. De bessen zijn niet alleen heerlijk om vers te eten, maar ook om in te maken of te verwerken in taarten en desserts.
